परभणीतील संविधान विटंबना प्रकरणानंतर कोठडीत मृत्यू; उच्च न्यायालयाच्या आदेशाने पोलीस प्रशासनाच्या अडचणी वाढल्या!

परभणी/मुंबई, दि. ७ जुलै २०२५: परभणी येथे संविधान प्रतिकृतीच्या कथित विटंबना प्रकरणानंतर उसळलेल्या हिंसाचारात पोलिसांनी ताब्यात घेतलेल्या आणि नंतर न्यायालयीन कोठडीत मृत्यू झालेल्या सोमनाथ सूर्यवंशी यांच्या मृत्यूमागे पोलिसांची मारहाण हेच खरे कारण असल्याचे आता न्यायालयीन चौकशीतून स्पष्ट झाले आहे. या गंभीर प्रकरणात मुंबई उच्च न्यायालयाच्या औरंगाबाद खंडपीठाने संबंधित पोलिसांवर गुन्हा दाखल करण्याचे आदेश दिले आहेत, ज्यामुळे पोलीस प्रशासनाच्या अडचणी मोठ्या प्रमाणात वाढल्या आहेत.

नेमके काय घडले?

  • संविधान विटंबना आणि हिंसाचार: १० डिसेंबर २०२४ रोजी परभणी शहरात डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर पुतळा परिसरातील संविधान प्रतिकृतीची विटंबना करण्यात आल्याचा दावा करण्यात आला. यानंतर ११ डिसेंबर रोजी परभणी बंदचे आवाहन करण्यात आले आणि शहरात मोठा हिंसाचार उफाळला.
  • सोमनाथ सूर्यवंशींची अटक आणि मृत्यू: या हिंसाचारप्रकरणी पोलिसांनी ताब्यात घेतलेल्यांमध्ये सोमनाथ सूर्यवंशी (वय ३५, मूळ रा. भोसरी, पुणे) यांचा समावेश होता. कायद्याचे शिक्षण घेणारे सोमनाथ परभणीत परीक्षेसाठी आले होते. १६ डिसेंबर २०२४ रोजी न्यायालयीन कोठडीत असताना त्यांचा मृत्यू झाला.
  • सुरुवातीचा दावा आणि शवविच्छेदन अहवाल: पोलिसांनी सुरुवातीला सोमनाथचा मृत्यू हृदयविकाराच्या झटक्याने झाल्याचा दावा केला होता. मात्र, छत्रपती संभाजीनगर येथील शासकीय रुग्णालयात झालेल्या शवविच्छेदनाच्या प्राथमिक अहवालात ‘Shock following multiple injuries’ (अनेक जखमांमुळे बसलेल्या धक्क्याने मृत्यू) असे मृत्यूचे कारण नमूद करण्यात आले. सोप्या भाषेत सांगायचे झाल्यास, मार लागल्याच्या धक्क्यातून सोमनाथचा मृत्यू झाल्याचे अहवालातून समोर आले.
  • नंतरच्या न्यायालयीन चौकशीतून आणि शवविच्छेदन अहवालातून (प्राथमिक) असे स्पष्ट झाले आहे की, सोमनाथ सूर्यवंशी यांचा मृत्यू ‘अनेक जखमांमुळे बसलेल्या धक्क्यातून’ (Shock following multiple injuries) झाला आहे आणि या प्रकरणात ७२ पोलिसांवर ठपका ठेवण्यात आला आहे. मुंबई उच्च न्यायालयाच्या औरंगाबाद खंडपीठाने दोषी पोलीस अधिकारी आणि कर्मचाऱ्यांविरुद्ध सदोष मनुष्यवधाचा गुन्हा दाखल करण्याचे आदेशही दिले आहेत. त्यामुळे मुख्यमंत्र्यांचे सुरुवातीचे विधान आणि नंतरच्या न्यायालयीन चौकशीचे निष्कर्ष यात तफावत दिसून येते.

न्यायालयीन चौकशी आणि पोलिसांवर ठपका:

सोमनाथ सूर्यवंशी यांच्या आई विजयाबाई व्यंकट सूर्यवंशी यांनी या प्रकरणी मुंबई उच्च न्यायालयाच्या औरंगाबाद खंडपीठात याचिका दाखल केली. या प्रकरणात प्रथम वर्ग न्यायदंडाधिकाऱ्यांनी केलेल्या चौकशीत तब्बल ७२ पोलिसांवर ठपका ठेवण्यात आला आहे. या अहवालानुसार, “सोमनाथ सूर्यवंशी यांचा मृत्यू पोलीस मारहाणीतच झाला. परभणीतील नवामोंढा पोलीस ठाण्यात त्यांना मारहाण करण्यात आली,” असा निष्कर्ष काढण्यात आला आहे. हा ४५१ पानांचा गोपनीय अहवाल राज्य मानवाधिकार आयोगासमोर सादर करण्यात आला असून, आयोगाने संबंधित सर्व पोलिसांना नोटिसा बजावून उत्तर मागितले आहे.

उच्च न्यायालयाचे कठोर आदेश:

  • मुंबई उच्च न्यायालयाच्या औरंगाबाद खंडपीठाने शुक्रवारी (४ जुलै २०२५) या प्रकरणी दोषी पोलीस अधिकारी आणि कर्मचाऱ्यांविरुद्ध सदोष मनुष्यवधाचा गुन्हा (culpable homicide not amounting to murder) दाखल करण्याचे आदेश दिले आहेत.
  • न्यायालयाने पोलिसांना एका आठवड्यात एफआयआर (FIR) नोंदवण्याचे निर्देश दिले आहेत.
  • न्यायालयाने पोलीस अधीक्षकांना सर्व कागदपत्रे डीवायएसपीला (DySP) देण्याचे आदेश दिले आहेत, ज्यामुळे एसपीवर न्यायालयाचा कमी विश्वास असल्याचे दिसून येत आहे, असे वंचित बहुजन आघाडीचे नेते प्रकाश आंबेडकर यांनी म्हटले आहे. त्यांनी याला ‘आमचा सर्वात मोठा विजय’ असे संबोधले आहे.

राजकीय आणि सामाजिक पडसाद:

सोमनाथ सूर्यवंशींच्या मृत्यूने राज्यभरात संताप व्यक्त करण्यात आला होता. आंबेडकरी संघटना आणि समाज आक्रमक होऊन रस्त्यावर उतरला होता. काँग्रेस नेते राहुल गांधी यांनीही परभणीला भेट देऊन मृत सोमनाथ सूर्यवंशी यांच्या कुटुंबाची भेट घेतली होती. त्यांनी दावा केला होता की, सोमनाथ दलित असल्याने आणि संविधानाचे रक्षण करत असल्याने त्यांची पोलीस कोठडीत हत्या करण्यात आली.

या प्रकरणात एका पोलीस अधिकाऱ्यासह दोन पोलीस कर्मचाऱ्यांना यापूर्वीच निलंबित करण्यात आले होते. आता उच्च न्यायालयाच्या आदेशामुळे पोलीस प्रशासनाच्या अडचणी आणखी वाढल्या असून, या प्रकरणाचा तपास सीआयडीकडे (CID) सोपवण्यात येण्याची शक्यता आहे. या घटनेमुळे पोलीस कोठडीतील मृत्यू आणि मानवाधिकार उल्लंघनाचे प्रश्न पुन्हा एकदा ऐरणीवर आले आहेत.